Соңғы айларда Қазақстанның академиялық және индустриялық қауымдастығында алаңдаушылық күшейіп келеді: Назарбаев Университетіндегі Тау-кен ісі және геоғылымдар мектебінің (SMG) болашағы талқылануда. Ресми түрде бұл мектепті Инженерлік факультетпен біріктіру мәселесі ретінде ұсынылғанымен, ұлттық экономиканың ондаған жылдар бойы негізі болып келе жатқан сала үшін бұл — жай ғана техникалық шешім емес. Энергетикалық трансформация, критикалық минералдарға көшу және жер қойнауын пайдалануды цифрландыру жағдайында Қазақстан маңызды ғылыми-білім беру тірегінен айырылып қалу қаупіне тап болып отыр.
Бүгінде тау-кен секторы ел экспортының қомақты бөлігін қамтамасыз етіп, ірі халықаралық компанияларды тартуда және мемлекеттің өнеркәсіптік саясатын айқындайды. Мұндай жүйеде кадрлар даярлау, зерттеу орталықтары мен инфрақұрылым стратегиялық маңызға ие. SMG соңғы жылдары жаңа буын инженерлік және ғылыми кадрларды қалыптастыратын бірегей алаңға айналды — жоғары технологиялы барлау әдістерімен, жер қойнауын модельдеумен, жобалардың тұрақты дамуын қамтамасыз етумен және күрделі геологиялық тәуекелдерді басқарумен жұмыс істей алатын мамандар дәл осы жерде даярлануда. Бұл — кең бейінді инженерлік мектеп аясында сапа мен фокус жоғалтпай қайта жасау мүмкін емес құзыреттер.
Қазақстанның техникалық білім беру саласындағы халықаралық беделі де алаңдаушылық тудырады. SMG оқу бағдарламалары шетелдік сарапшылардың назарын бұрыннан аударып келеді. Мұнай инженериясы бағдарламасы 2025 жылы инженерлік білім берудің әлемдік стандарты саналатын ABET аккредитация комитетінің бағалауынан сәтті өтті. Ресми аккредитация 2026 жылы беріледі деп күтілуде. Бұл — университет пен ел үшін Қазақстанның жаһандық білім кеңістігіндегі орнын нығайтатын маңызды қадам. Алайда мұндай жетістіктер академиялық тұрақтылықты талап етеді. Терең құрылымдық өзгерістер бағдарламалардың одан әрі дамуын кейінге қалдыруы, әлсіретуі немесе тіпті қауіпке тігуі мүмкін.
SMG-нің ғылыми-зерттеу әлеуеті де айрықша маңызды. Мектеп заманауи зертханалық базаға ие, жетекші халықаралық компаниялармен әріптестік орнатқан, цифрлық технологиялар мен геоғылым әдістерін енгізіп келеді. Қазіргі геология — тек дәстүрлі жер қойнауын пайдалану емес: бұл сейсмикалық белсенділікті бақылау, критикалық минералдарды зерттеу, жерасты суларына мониторинг жүргізу және төмен көміртекті болашақты қалыптастыруға қатысу. Мамандандырылған академиялық орталықтың жойылуы ресурстардың шашырауына және ғылыми сараптаманың әлсіреуіне алып келеді. Нәтижесінде Қазақстан осы салада ұлттық дербестік аса маңызды бола тұра, шетелдік технологиялар мен сыртқы мамандарға тәуелді бола түседі.
Бұл жағдай SMG өкілдерінің ірі жер қойнауын пайдаланушылар — TCO мен NCOC компанияларына жасаған соңғы сапарлары аясында тіпті сезімтал бола түсті. Университеттің білім беру бағдарламаларын дәстүрлі түрде қолдап келе жатқан бұл компаниялар да мектептің жойылу перспективасына алаңдаушылық білдірді. Өнеркәсіп өкілдері ашық атап көрсетіп отыр: тау-кен саласына кадр даярлау үшін мамандандырылған академиялық орта қажет. Жалпы инженерлік тәсіл терең геологиялық дайындықты алмастыра алмайды — бұл жалпы медицина тәжірибесінің тар бейінді дәрігерлердің жұмысын алмастыра алмайтыны секілді.
Айта кету керек, SMG-нің білім беру бағдарламалары дамуын жалғастырып келеді. Тау-кен ісі мен геология бағыттарына қосымша маркетингтік қолдау көрсетілуде. Магистратура бағдарламалары икемді форматқа — кешкі және демалыс күнгі сабақтарға көшірілуде, бұл жұмыс істейтін инженерлер үшін білім алуды қолжетімді етеді. Шын мәнінде, мектеп өрлеу кезеңінде: индустриямен байланысын нығайтып, бағдарламаларын жаңартып, ел бойынша айқын сезіліп отырған кадр тапшылығын жабуға ұмтылуда.
Соған қарамастан, әкімшілік шешімдер бұл прогресті тоқтатуы мүмкін. Назарбаев Университетінің бес жылдық стратегиясы компьютерлік ғылымдар мен жасанды интеллект бойынша жаңа мектеп құруды көздейді, алайда геоғылым бағыттарының құрылымы жөнінде нақты бағдар бермейді. Бұл белгісіздік вакуумын қалыптастырады. Университет ректоры мен басшылығы оңтайландыруға ұмтылысын растап отыр, және осы логика аясында SMG бір жыл бұрынғыдай қайтадан жойылу қаупіне ұшырап отыр.
Алайда әкімшілік логикаға негізделген реформа ұлттық мүдделерге қайшы келуі мүмкін. Бүгінде Қазақстанға геология мен цифрлық технологиялар тоғысында жұмыс істей алатын мамандар қажет — аэрогеофизикадан бастап Big Data және жер қойнауын модельдеуге дейін. Мәселе жасанды интеллекттің дамытылуында емес, SMG-нің жойылуы елді осы екі бағытты бірегей ғылыми-білім беру синергиясында біріктіру мүмкіндігінен айыратынында.
Тау-кен ісі және геоғылымдар мектебінің жойылуы — университет ішіндегі құрылымдық өзгеріс қана емес. Бұл — Қазақстанның ресурстар, технологиялар және адами капитал үшін жаһандық бәсекеде қандай орын алатыны туралы мәселе. Елдің геология саласындағы өз құзырет орталығын сақтай алуы болашақ мамандардың сапасына, ғылыми шешімдердің тәуелсіздігіне, саланың инвестициялық тартымдылығына және энергетикалық өтпелі кезең сын-қатерлеріне жауап беру қабілетіне тікелей әсер етеді.
Бүгін, салалық әріптестер ашық түрде алаңдаушылық білдіріп отырған шақта, қоғамдық диалог уақыты келді. Қазақстан университет құрылымын ғана емес, стратегиялық маңызы бар саланың болашағын айқындайтын шешімдер алдында тұр. Бұл диалогта академиялық қауымдастықтың, индустрия мен мемлекеттік органдардың дауысы анық естілуі тиіс: SMG-ні сақтау — елдің стратегиялық мүддесі.
