Президент пәрмен бергелі елде шетелдік университеттердің филиалын ашу белең алғаны белгілі. Бұған дейін 20-дан астам өкілдік құрылса, биыл 11 филиал ашылуға тиіс. Білім беру саласындағы мұндай үрдіс салаға қалай әсер етеді, еңбек нарығында нендей өзгеріс болуы ықтимал? Kazinform тілшісі тақырыпты тарқатып көрді.
14 филиал жұмыс істейді
Алдымен елдегі шетелдік университет өкілдіктерін санамалайық. Қазіргідей белсенді жүргізілмесе де үрдіс бұрыннан бар-тын. 2021 жылға дейін министрлік Қазақстанға 4 университетті әкелгенін білеміз. Олардың қатарында Мәскеу авиация институты, Челябі мемлекеттік университеті, М. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті және «Сорбонна – Қазақстан» институты болды.
Кейін Мемлекет басшысы 2025 жылға дейін шетелдік жетекші университеттердің кемінде бес филиалын ашу керек деген болатын. Министрлік тапсырманы артығымен орындап, бүгінде 20-дан астам жобаны жүзеге асырды. ЖОО өкілдігінен бөлек қос диплом бағдарламасын қоса атқарған.
2021 жылдан бері ашылған филиалдарды жіктесек, тізім төмендегідей өрбиді.
Астанада – Бейжің тіл және мәдениет университетінің филиалы;
Алматыда – «МИФИ» Ұлттық ядролық зерттеу университеті, Солтүстік-Батыс политехникалық университеті, Лотарингия университеті, Анхальт университеті және Гонконг қаласы университеті мен Ташкент ирригация және ауыл шаруашылығын механизациялау инженерлері институты филиалдары;
Атырауда – И. Губкин атындағы Ресей мұнай және газ университетінің филиалы;
Ақтөбеде – Хериот-Уотт университетінің филиалы;
Таразда – Д. Менделеев атындағы Ресей химия-технологиялық университетінің филиалы;
Ақтауда – Берлин техникалық университетінің филиалы;
De Montfort университі (Алматы);
Ковентри университеті (Астана).
Әлемдік жоғары білім практикасында қолданылатын қос диплом бағдарламасын да жетілдіру жүргізіліпті. Қазақстандық ЖОО-лардың Квинс университеті (Алматы), Марке политехникалық университеті (Жетісу), Миннесота университеті (Қостанай), Аризона университеті (Солтүстік Қазақстан) және Быдгощ экономика университетімен (Семей) екіжақты келісімі бар.
Атом, биотехнология, логистика: басым бағыт қайсы?
Осы орайда, шетелдік университеттер қазақстандықтарға қай бағыт бойынша білім беретінін білу маңызды. Ғылым және жоғары білім министрлігінің Қоғаммен байланыс департаментінің басқарма басшысы Қарлығаш Қалыбекқызының айтуынша, шетелдік ЖОО-лар су саласы, жасанды зейін, атом саласы мамандарын даярламақ.
– Халықаралық келісімдер елдегі университеттерді трансформациялауға, білім сапасын көтеруге бағытталған. Филиалдардың басым көпшілігі қазақстандық ЖОО базасында ашылуда, яғни шақырушы – отандық университет. Олар өзара байланыс жасап, тәжірибе алмасып, лабораториялық ресурстарын бірлесе қолданады. Әр өңірдегі ерекшелік ескеріледі. Мысалы, М. Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінің базасындағы Д. Менделеев атындағы Ресей химия-технологиялық университеті су саласындағы зерттеумен айналысуда. Ал мұнай-газ технологияларын игеру мақсатында Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің базасындағы Хериот-Уотт университеті жұмыс істеп тұр. Сондай-ақ биотехнология, электротехника, энергетика, мехатроника, логистика, химиялық технологиялар, робототехника мамандықтарына назар аударылады, – деді министрлік өкілі.
Қарлығаш Қалыбекқызы білім беру ұйымдарының басым дені өңірлерде ашылатынын алға тартты. Бұл сол аймақтағы кадр тапшылығын азайтуға септесіп, өңірлік дамуға көмек береді деген ойда. Алғашында Президент тапсырмасына сәйкес батыс өңірде 2 шетелдік университет филиалы ашылса, кейін солтүстікте Аризона университеті жұмысын бастады. Шымкент, Талдықорған, Ақтау қалаларында да техникалық мамандықтар бойынша кадр даярлау ісі жалғасуда.
Өңірлермен байланыс
2023 жылы Қорқыт ата атындағы Қызылорда университетінде Жасанды интеллект институты ашылды. Сеул ұлттық ғылым және технология университетімен бірлесіп жасалған жоба аясында 4 білім беру бағдарламасы қолға алынды: «информатика», «киберқауіпсіздік», «компьютерлік бағдарламалау және бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеу», «ақпараттық жүйелер». 2024-2025 оқу жылында министрлік 100 білім беру грантын бөлгені белгілі. Ал биылдан СеулТех қызылордалық студенттерге «AI architect» және «Data management» бойынша қос диплом бағдарламасын енгізді.
Оңтүстік Корея университеті жасанды интеллектке бағытталған бастаманы ірі мегаполисте емес, Қызылорда қаласында қолға алғаны қызық. Сеул ұлттық ғылым және технологиялар университетінің профессоры Джесу Ким бұл қадамды өңірмен тарихи байланысқа сілтеген.
– Қазақстанда үлкен мегаполистер бар екенін білеміз. Бірақ Қызыорданы корей халқының даңқты батыры, ұлт қаһарманы генерал Хонг Бом До таңдаған десек болатындай. Ол өмірінің соңында Қызылордада өмір сүрді, мәңгілік мекені осы жерде бұйырды. Бірнеше жыл бұрын корей халқының ұлттық батырының сүйегі сән-салтанатымен елге қайтарылды. Сенесіз бе, Қызылорда генерал Хонг Бом Доның рухы үшін таңдалды.
Жоғарыда айтылғандай, бұл жоба Генерал Хонг Бом До сүйегінің Кореяға оралуын еске алу үшін дүниеге келген. Сонымен бірге бұл университеттің тамыры Корё қауымдастығымен тығыз байланысты екенін де ұмытпау керек. Тағы бір ескеретін жайт, әлемдегі негізгі технологияларды жасайтын және басқаратын университеттерді қарастыратын болсақ, негізгі технологияларды жасайтын және дамытатын ірі мегаполистер емес екенін есте ұстаған жөн, – деді профессор.
Қос университет өзара талапқа берік. Екіжақты келісім аясында оқу бағдарламасы нақтыланған. 2+2 жүйесі бойынша студенттер алғашқы екі жылды Қазақстанда, кейінгі екі жылды Кореяда оқуға мүмкіндік алуда. Оқу аяқталған соң екі елдің дипломын алады. Корея тарапының жалғыз талабы – ағылшын тілі бойынша IELTS 6 деңгейінің болуы.
Бұл мәндес жоба Ақтөбе қаласында да бар. Мұнда Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің базасындағы Хериот-Уотт университетінің филиалы жұмыс істейді. Heriot-Watt University Ақтөбе кампусының жоба жетекшісі Дамира Мусинаның айтуынша, филиал «мұнай инженериясы және энергия менеджменті», «электр энергетикасы» және «компьютерлік инженерия» мамандықтары бойынша оқытуда. Студенттерге Heriot-Watt білім беру ресурсы мен электрондық кітапханасы қолжетімді, ал бағалау және модерация жүйесін тікелей Heriot-Watt университеті жүргізеді.
– Қазір Ақтөбе Heriot-Watt кампусында 426 студент білім алуда, олардың 177-сі ІІ курс, 249-ы І курста оқып жатыр. Маңыздысы, 400-ден астам оқушы мемлекеттік білім беру гранты негізінде қабылданған. Негізгі контингент – Ақтөбе облысындағы мектеп түлектері. Алйда білім алушылар арасында Ресей мен Өзбекстан мемлекетінен келген азаматтар да бар.
Кампустың алғашқы түлегі 2027 жылы шығады. Жалпы Heriot-Watt University түлектерінің жұмысқа орналасу деңгейі жоғары. Түлектерге әлемнің жетекші компаниялары арасында сұраныс бар. Graduate Outcomes Survey деректеріне сүйенсек, бакалавриат түлектерінің 83,7%-ы оқуды аяқтағаннан кейін 15 ай ішінде жұмыс табады, – деді Дамира Тағабекқызы.
Кампус жетекшісі қазақстандық түлектерге жұмысқа орналасу қиындық тудырмайды деген ұстанымда. Себебі университетпен серіктестік орнатқан компаниялар арасында Schlumberger, «Теңізшевройл», «Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг», KEGOC секілді алпауыт кәсіпорындар бар.
Тақырыптық экономикалық бағдарын да бағамдай кетейік. Жауапты министрлікке «Шетелдік ЖОО филиалдарын ашу шығыны қай тараптың еншісінде? Мемлекет арнайы жеңілдік ұсына ма?» деген сауал жолдаған болатынбыз. Ведомство филиал құруға кететін шығын әріптестік көмегі арқылы әрі мемлекет қазынасынан да өтелетінін айтты.
«Жоғары оқу орындарының филиалдары бюджеттен тыс қаражат есебінен де, бюджет қаражаты есебінен де ашылады. Республикалық бюджет қаражаты есебінен 11 шетелдік жоғары оқу орындарымен әріптестік қаржыландырылады. Қалған жоба Қазақстан заңнамасында тыйым салынбаған меншікті және басқа бюджеттен тыс қаражат есебінен қаржыландырылады», – делінген хат мәтінінде.
2000-нан астам грант бөлінеді
Айта кетейік, қазіргі таңда елдегі шетелдік жоғары білім беру ұйымдары 34 мамандық бойынша оқытып келеді. Биыл аталған университеттер үшін 2090 мемлекеттік білім беру гранты қарастырылған. Министрлік мәліметінше, шетелдік ЖОО оқуға түсудің талабы ерек. Алдымен ҰБТ қорытындысы қажет, кейін шетелдік университеттер бейіндік тест пен шет тілінен емтихан тапсыруды талап етеді. Үміткер сынақтардан сүрінбей өтсе, тегін білім алуға мүмкіндік туады деген сөз.
Алайда мемлекет алдында міндет те бар. Қарлығаш Қалыбекқызы мемлекеттік білім гранты негізінде оқыған студенттерге білім ақысын өтеуге қатысты талаптар бекітілгенін айтты. Түлектердің Қазақстан аймағында жұмыс істеуі назарда болады. Әзірге бұл талаптың қалай жүзеге асатынын аңғару уақыт еншісінде. Себебі, биыл Де Монтфорт университетінде студенттердің алғашқы легі оқу бітіреді.
